Kasım Ayı: Dünyada Erken Doğum Farkındalık Ayı

Kasım ayı tüm dünyada, prematurite farkındalık ayı olarak erken doğumun önemi, öncü belirtileri ve engelleme yolları hakkında yoğun olarak eğitim, bilgilendirme yapılarak farkındalık yaratılmaya çalışılıyor. Kasım ayının 17 si de “Dünya Prematurite Günü” olarak gün ilan edilmiş durumda.

Her yıl 15 milyon prematür bebek doğmaktadır. Türkiye’de erken doğum oranı %12 olup dünya sıralamasında 56. Sırada yer almaktayız. Anne karnındaki ve doğumdan sonraki ilk aydaki (yeni doğan dönemindeki) kayıpların %70’ inden erken doğum sorumlu. Cerebral palsylerin (spastik çocuk) %50’sinde, çocukluk çağı körlüklerinin de %30‘undan prematurite sorumludur.

Hem ülkemiz hem de tüm dünya için önemi çok ciddi olan bu problem; erken doğum için risk faktörleri, korunma yolları, tahmin ve tedavi yolları hakkında ; halkı, anne adaylarını ve gebeleri bilgilendirme, bilinçlendirme ve eğitim ile %75 oranında azaltılabilmektedir.

Erken Doğum Nedir?

Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımlamasına göre; 20. Gebelik haftasından sonra doğumun ağrıların başlaması, suyun gelmesi ya da başka bir nedenle 37. Gebelik haftasından önce gerçekleşmesi “erken doğum” olarak adlandırılır.

Erken Doğumun Görülme Sıklığı

Normal gebelik süreci 37- 42 hafta arasındadır. Erken doğumların yaklaşık olarak;
%50 si ağrıların kendiliğinden başlaması
%30 u su kesesinin yırtılması sonucu
%20’si de anne ve fetüse ait nedenler ile hekim tarafından gerekli görülen durumlarda gerçekleşmektedir.

Toplumdaki sıklığı % 10 – 12 arasındadır; ancak erken doğum için yüksek risk oluşturan hasta gruplarında bu oran daha çok yükselmektedir.

Dünyada her yıl 15 milyon prematüre bebek doğmakta ve bunların 1 milyonu henüz 1 yaşına girmeden kaybedilmektedir. Anne karnındaki bebek ve yeni doğan (ilk 28 gün) dönemindeki tüm ölümlerin %70‘i erken doğumlardan kaynaklanmaktadır.

Erken Doğan Bebekleri Bekleyen En Önemli Riskler:

Solunum yetmezliği ve problemleri
Beyin içi kanamalar
Yeni doğan retinopatisi (körlük)
Zeka ve motor fonksiyon bozuklukları (serebral palsy vb )
Bağırsak problemleri

Düşük Kilo İle Erken Doğanlar

Çok düşük ağırlıklı yani 750 gramın altındaki bebeklerin yaşama şansları günümüz modern tıp imkanları ile sağlanabilse de ; bu grup bebeklerin bir kısmında ileride okul başarısında düşüklük, görsel motor fonksiyon bozukluları ve çeşitli sosyal uyum sorunlarının ortaya çıkabileceği bilinmelidir. Çocukluk çağındaki nörolojik problemlere baktığımızda bunların %50’sinden prematür doğumun sorumlu olduğu gözükmektedir.

Erken Doğumun Nedenleri Nelerdir?

Rahim içi ve dışı enfeksiyonlar, çoğul gebelikler, amniyon mayiinin (zarın içindeki sıvı) fazla olması, rahmin yapısal anormallikleri, rahim içi tabaksı içindeki kanamalar, genetik faktörler ve doğumu başlatan fizyolojik mekanizmaların erkenden tetiklenmesi erken doğumun başlıca nedenleri arasında sayılabilir.

Erken Doğumda Risk Faktörleri

Anne yaşının 17’nin altında ya da 35’in üzerinde olması
Önceki doğumun erken doğum ile sonuçlanması
Vajinal Kanama
Stres
Düşük sosyoekonomik durum
Sigara ve diğer kötü alışkanlıklar
Düşük anne kilosu
Çalışma şartlarının aşırı ağır olması
Gebeliğe eşlik eden iyi kontrol edilmemiş sistemik hastalıklar (diyabet, kalp, böbrek, tiroid hastalıkları vb.)
Hamilelikte görülebilen vajinal ve sistemik enfeksiyonlar
Tüp bebek gibi yardımcı üreme teknikleri sonucu oluşan gebelikler

Risk Faktörlerini Tespit Etmek ve Önlem Almak Mümkün

Risk faktörlerinin yani kilosu ve yaşının ideal aralıkta tutulması, çalışma şartlarının uygun olması, iki gebelik arası geçen sürenin yıl olması, sigara ve diğer kötü alışkanlıklardan uzaklaşılması ve olası erken doğum eyleminin öncü belirtilerinin (bel kasık ağrısı, pelvik baskı, vajinal akıntı miktarında artış, su gelmesi, vajinal kanama) hasta atrafından fark edilmesi, gebelikte erken doğum açısından önemli olan enfeksiyonların taranması, tedavi edilmesi ve doktora başvurulması ile gerekli önlemleri almak mümkün olabilmektedir.

Bebeğe Sıkıntı Yaratacak Problemler En Aza İndirilmeli

Su kesesi açılan (erken membran rüptürü) gebelerde çoklu antibiyotik tedavisi hamilelik sürecini uzatsa da su kesesinin normal olduğu ve kanıtlanmış enfeksiyon olmayan antibiyotik tedavisinin faydadan çok zararı olabilmektedir. Ancak erken doğumun olası vajinal yoldan gerçekleştireleceği durumlarda, Beta Streptokok enfeksiyonuna karşı korunma amacıyla antibiyotik uygulanmalıdır. Bebek yaşamına yapılacak en önemli katkılardan biri de doğumun çok yakında olacağı tahmin edilen hastalara “kortikosteroid’’ denen ilacın uygulanması ile bebekte oluşacak akciğer gelişme yetersizliğine bağlı solunum problemleri, beyin içi kanama ve bağırsak problemlerinin en aza indirilmesini sağlamaktır.

Özellikle son yıllarda geçmişinde erken doğum öyküsü olan gebelerin hamileliklerinde uygulanan haftalık “progesteron’’ tedavisinin riski anlamlı derecede azalttığına dair kesin kanıtlar vardır. Son dönemde yapılan araştırmalarda önceden erken doğum öyküsü olmayan hastalarda dahi rahim uzunluğunun kısa olduğu durumlarda vajinal yoldan uygulanan progesterone tedavisinin de erken doğumu azalttığına ait veriler bildirilmiştir. Ancak çoğul gebeliklerde progesteron tedavisinin etkinliği henüz net olarak kanıtlanmamış olup tartışmalıdır.

Son yıllarda gündeme gelen başka bir konu da erken doğuma bağlı gelişecek cerebral palsy’nin azaltılabilmesidir. Bu amaçla 32 haftanın altındaki erken doğumlarda doğum öncesi anneye magnezyum sülfat’ın damar yolundan belli protokoller dahilinde verilmesi önerilmektedir.

Rahim ağzına dikiş atılması erken doğumu engeller mi?

Önceki gebeliği erken doğumla sonuçlanmış ve şimdiki gebelikte ultrasonografik olarak rahim uzunluğunda kısalık saptanmış hastalara rahim ağzına dikiş atılması ile gebelik sonuçları iyileştirilmiştir. Tekrarlayan erken doğum öyküsü olan ve vajinal yoldan rahim ağzına dikiş atılıp başarı sağlanamayan grupta klinik değerlendirme sonrasında, karından kapalı yöntemle (laparoskopik ve robotik serklaj ) ile etkin tedavi yapılabilmektedir. Sadece rahim uzunluğunun kısalmasına bağlı çoğul gebeliklerde serklaj atılmasının etkinliğine dair net kanıt yoktur.

Erken Doğum Önceden Tahmin Edilebilir mi?

Erken doğum önceden tahmin edilip saptanması zordur. Bunun başlıca nedeni, erken doğumun ilk bulgu ve belirtilerinin normal gebeliklerde de görülebilmesi ve bu nedenle hastaların şikayetlerinin bir kısmının yeterince iyi değerlendirilememesidir. Rahim ağzı (serviks )açıklığının muayene ile değerlendirilmesi, hastanın ağrılarının sıklığı ve süresi, ultrasonografik olarak transvajinal yolla rahim uzunluğunun ölçülmesi, anne kanı ve amniyon sıvısı içindeki birtakım biyokimyasal belirteçler erken doğum tahmininde kullanılan yöntemler arasındadır. Bu yöntemler ile hem erken doğum klinik bulguları tam ortaya çıkmadan erken doğum için yüksek risk grubundaki hastalar saptanabilir, hem de erken doğum eylemi ile başvuran hastaların tanısı ve ileri değerlendirilmesi mümkün olabilmektedir.

Erken Doğum Tahmin, Tedavi ve Korunma Programı

“Erken doğum tahmin, tedavi ve korunma “programı altında başlatılan program ile özellikle erken doğum için risk taşıyan gebeleri tanımlamak önemli olmaktadır. Bu hasta grubunda gebelik başında ve hatta öncesinde başlatılan takip protoklünde, hastaya bireysel riskin değerlendirildiği periyodik ve sık izlem yöntemi uygulanmaktadır. Bu aşamada hastalar davranışsal, demografik (yaş, doğum sayısı, önceki gebelik hikayesi, sigara vb.), beslenme, mevcut gebelik ve biyofizik (rahim ağzı açıklığı ve ultrasonografik diğer bulgular )özelliklerine göre gruplandırılıp değerlendirilmektedir.

Bir Kadın Risk Faktörü Taşımasa da Erken Doğum Yapabilir mi?

Şu an itibariyle erken doğumun tüm nedenleri maalesef bilinmemektedir. Yüksek risk taşımayan hastalar da erken doğum yapabilmektedirler. Ancak önceki gebeliklerin erken doğumla sonuçlanması ve gebelik izlemi boyunca tetkik, inceleme ve genel sağlık halinin iyi gittiği durumda bu risk çok daha aşağı çekilecektir.